Od autorów

W stulecie powstania Miasta Ogrodu Podkowa Leśna Stowarzyszenie Związek Podkowian przekazuje przedstawicielom podkowiańskiego samorządu opracowanie będące podsumowaniem debat, dyskusji i warsztatów, które organizujemy dla naszej lokalnej społeczności od 25 lat. Bezpośrednią inspiracją do powstania tekstu „Podkowa za 5,10, 15 lat” są informacje i dyskusje ekspertów z uczestnikami, które wybrzmiały w czasie otwartych debat i warsztatów prowadzonych w ramach projektu Podkowa obywatelska, przeprowadzonych przez Stowarzyszenie Związek Podkowian od marca do czerwca 2025 roku.

Z uwagą obserwujemy zachodzące w Podkowie zmiany – zarówno infrastrukturalne, jak i społeczne, edukacyjne i kulturalne. Zmiany klimatyczne i rozwój terenów bezpośrednio nas otaczających zobowiązują do szczególnej troski o środowisko przyrodnicze.
Projekt został wsparty finansowo przez Fundusz Obywatelski im. Ludwiki i Henryka Wujców i był realizowany przy wsparciu zespołu pracowników Centrum Kultury i Inicjatyw Obywatelskich w Podkowie Leśnej.

Niniejsze opracowanie zostało przygotowane przez członków stowarzyszenia w składzie: Malwina Gruszecka, Kachna Królak, Danuta Kubow, Maria Racięcka, Andrzej Zieliński.

Wszystkim osobom, przedstawicielom samorządu i instytucjom uczestniczącym w naszych działaniach i pomagającym przy realizacji projektu składamy najserdeczniejsze podziękowania.

Ewa Domaradzka

przewodnicząca Zarządu Stowarzyszenia Związek Podkowian
radna kadencji Rady Miasta 2002-2006

Podkowa Leśna, lipiec 2025

Wstęp

W ramach projektu Podkowa obywatelska odbyły się spotkania otwarte dla Podkowian, bliższych i dalszych sąsiadów oraz przedstawicieli samorządu i urzędu miasta. Cykl debat powstał jako odpowiedź na potrzebę odbudowania zaufania i dialogu społecznego po okresie konfliktów, zatrzymanych inwestycji i narastającego poczucia impasu.

Inicjatywa wpisuje się w obchody stulecia miasta oraz współgra z pracami nad Planem ogólnym oraz Strategią rozwoju miasta 1925-2035+ – dokumentami, które będą kształtować przestrzenny i społeczny rozwój Podkowy Leśnej na kolejne dekady.

Jak wspomniano, naszym celem było stworzenie przestrzeni do rozmowy, która pozwoli mieszkańcom, ekspertom i przedstawicielom samorządu rozpocząć dialog na temat wizji przyszłości miasta. Dlatego szczególnie cieszy nas dobra, przyjazna atmosfera spotkań. Po raz pierwszy od wielu lat rozmawialiśmy w tak szerokim gronie: różnych NGO, reprezentacji rady miasta, mieszkańców, sąsiadów.

Ideą przyświecającą całemu cyklowi była troska rozumiana nie jako wyraz sentymentalnego przywiązania do przeszłości, lecz jako nowoczesne, oparte na wiedzy i współodpowiedzialności podejście do kształtowania miasta: jego przestrzeni, relacji społecznych i relacji z przyrodą.

Do udziału w spotkaniach zaproszeni zostali eksperci z różnych dziedzin – ochrony zabytków, architektury krajobrazu, hydrogeologii, socjologii – którzy w swojej pracy odnoszą się do współczesnych wyzwań, takich jak kryzys klimatyczny, rozwarstwienie społeczne czy zmieniające się modele zarządzania miastami, posługując się przy tym w praktyce zawodowej najnowszymi narzędziami badawczymi i projektowymi. W dyskusjach uczestniczyli zarówno mieszkańcy, jak i niektórzy przedstawiciele Samorządu i Urzędu naszego Miasta Ogrodu.

Cykl miał na celu uświadomienie, że rozwój miasta nie może być planowany w oderwaniu od jego tożsamości, historii ani od kluczowych uwarunkowań środowiskowych, ekonomicznych i politycznych.

Troska o dziedzictwo kulturowe, sensowne konsultacje społeczne, zrównoważone zarządzanie przestrzenią czy adaptacja do zmian klimatu to nie osobne tematy, lecz ściśle powiązane elementy nowoczesnej polityki miejskiej.

Podsumowując spotkania, zachęcamy do przyjrzenia się wnioskom płynącym z wystąpień prelegentów i dyskusji. W gronie stowarzyszenia zastanawialiśmy się nad sprawami ważnymi dla miasta i naszego codziennego życia. Sformułowaliśmy konkretne rekomendacje, których wdrożenie (nawet częściowe) mogłoby odpowiedzieć na współczesne problemy w zarządzaniu tak skomplikowanym organizmem, jakim jest Miasto Ogród.

Wnioski i rekomendacje

1. Opracowanie całościowej strategii kształtowania przestrzeni Podkowy Leśnej (stanowiącej zbiór zaleceń dla projektantów, wykonawców, a także mieszkańców) w kwestii sposobów kształtowania architektury i przestrzeni publicznej w obszarze chronionym, z uwzględnieniem zestawu dobrych praktyk ochrony i pielęgnacji zieleni oraz infrastruktury drogowej i małej architektury.

2. Określenie funkcji i zasad użytkowania przestrzeni publicznej

Park, Las Młochowski, Rezerwat Parów Sójek i inne wspólne przestrzenie zielone powinny funkcjonować zgodnie z zasadą, według której projektowanie zieleni publicznej rozumiane jest jako proces regeneracji naturalnych systemów, dzięki któremu architekt krajobrazu działa w taki sposób, aby przy minimalnej ingerencji oddać przestrzeń przyrodzie i ludziom.

Rekomendujemy naturalne metody aranżowania ścieżek i szlaków spacerowych oraz zagradzanie miejsc szczególnie wrażliwych i cennych (unikalna roślinność, siedliska ptaków) za pomocą naturalnych przeszkód, np. chrustowisk, martwych drzew. Wiedza o danym środowisku naturalnym i oczekiwaniach społecznych pozwoli wyznaczyć różne strefy: reprezentacyjną (trawniki, klomby, itp.) i strefę biocenotyczną* o minimalnym stopniu ingerencji człowieka.

3. Strategia opieki nad zielenią

• opracowanie inwentaryzacji przyrodniczej, ze szczególnym uwzględnieniem zieleni miejskiej; analiza historycznego układu zieleni, analiza klimatyczna i hydrogeologiczna;
• analiza istniejących i wciąż obowiązujących dokumentów MPZP* (z roku 2008) i Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego (z roku 2000) oraz wyniki nowych opracowań, opartych o aktualne dane, powinny być one wykorzystane w nowoopracowywanych dokumentach prawa lokalnego;
• opracowanie planu zastępowalności drzew w obliczu zmian klimatycznych, określenie pożądanych rodzimych gatunków roślin oraz częstotliwości nasadzeń z zachowaniem bioróżnorodności i poszanowaniem naturalnego środowiska leśnego.

4. Polityka gospodarki wodą – woda pitna i wody powierzchniowe/gruntowe

• zamówienie specjalistycznego, analitycznego opracowania (opartego m.in. na badaniach geomorfologicznych), zawierającego informacje o aktualnym stanie zasobów wodnych oraz prognozie zapotrzebowania miasta na wodę do celów bytowych, w kontekście aktualnych uwarunkowań klimatycznych i planów rozwoju miasta;
• analiza wykonania i aktualizacja Kompleksowego Programu Uregulowania Gospodarki Wodnej na terenie gmin Podwarszawskiego Trójmiasta Ogrodów z 2015 roku dotyczącego m. in. stanu wód w zlewni Niwki/RS11, zagrożeń powodziowych (największe są w Podkowie), zanieczyszczenia ściekami i przesuszenia;
• kontynuowanie współpracy międzygminnej w sprawie zapewnienia bezpieczeństwa w zaopatrzeniu mieszkańców w wodę pitną;
• uświadamianie mieszkańcom korzyści, jakie dla zdrowia i środowiska niesie likwidacja szamb, partycypacja* w programach ułatwiających likwidację zbiorników bezodpływowych;
• ogólnodostępna i aktualizowana informacja o stanie technicznym sieci wodociągowej i opracowanie planu konserwacji;
• ocena dotychczasowych inwestycji retencyjnych i ich funkcji – na tej podstawie opracowanie wytycznych na przyszłość. Stworzenie pełnego, aktualizowanego systematycznie systemu informacji dla mieszkańców o retencji wody na terenie Podkowy (inwestycje już wykonane i planowane);
• przeanalizowanie dotychczasowej inwestycji na terenie Parku Leśnego pod kątem możliwości powrotu do retencji naturalnej; oszacowanie korzyści i strat zarówno finansowych, jak i przyrodniczych – sytuacja na dziś i w perspektywie czasowej;
• zamówienie eksperckiego opracowania na temat możliwości wdrożenia błękitno-zielonej infrastruktury (BZI) z wykorzystaniem środków zewnętrznych.

5. Miasto wyspa, czyli problemy z ruchem drogowym i tranzytem

• organizacja i ograniczenia ruchu samochodowego na terenie miasta –realne spojrzenie na ruch samochodowy w kontekście położeniaPodkowy Leśnej; analiza i korekta istniejącej organizacji ruchu pod kątem ograniczenia ruchu tranzytowego i obecnych lokalnych rozwiązań (chaos na skrzyżowaniach równorzędnych);
• konsekwentne egzekwowanie istniejących przepisów, ściślejsza
  • współpraca z policją w egzekwowaniu ograniczeń prędkości (np. 40 km/h na Brwinowskiej);
• współpraca z sąsiednimi gminami: wspólne uzgadnianie organizacji ruchu, szczególnie przy ruchu tranzytowym i komunikacji zbiorowej, np. komunikacja autobusowa i przystanki – obecne mają kolizyjną lokalizację i nie są dobrze oznakowane; 
• ograniczenie ruchu samochodowego ze względu na brak chodników i poboczy dla pieszych – narastające natężenie oraz nadmierna prędkość pojazdów to rosnące zagrożenie, które jest namacalnym, codziennym doświadczeniem mieszkańców. Kampanie promujące rezygnację z samochodu na krótkich dystansach w mieście. Wspólne zakupy, podwózki dzieci do szkoły – jako przykłady racjonalnego wykorzystania transportu indywidualnego;
• rozwiązanie kwestii parkowania w centrum, zwłaszcza w weekendy.

6. Podkowa Leśna jako zabytek

Potrzebna jest zmiana narracji dotyczącej ochrony konserwatorskiej jako udręki i traktowanie jej raczej jako przywileju, wartości oraz potencjalnego wsparcia w zarządzaniu i opiece nad zabytkami.

Jednocześnie powinno się uwzględnić to, że:

• analiza przepisów konserwatorskich pozwala określić najkorzystniejsze dla miasta (i mieszkańców) zachowania wobec różnych typów przestrzeni i obiektów;
• warto aktualizować i upubliczniać wiedzę na temat możliwości pozyskiwania funduszy dla obiektów zabytkowych, również przez osoby prywatne;
• istotna rola miasta w egzekwowaniu zapisów w MPZP* (nadzór budowlany).

7. Zatrudnienie architekta miejskiego, reaktywowanie Miejskiej komisji urbanistyczno-architektonicznej* oraz organizacja konkursów architektonicznych dla przestrzeni i budynków publicznych.

Korzyści:

• spójne i długofalowe podejście do planowania przestrzeni i budynków publicznych;
• fachowe wsparcie w codziennych decyzjach urbanistycznych i architektonicznych: od konsultacji projektów po estetykę i funkcjonalność małej architektury;
• wyższa jakość projektów, większa przejrzystość i uczciwość procesu wyboru projektu oraz możliwość udziału mieszkańców;
• wariantowe podejście do rozwiązywania problemów projektowych, dostęp do niezależnych, profesjonalnych opinii jury konkursowego, oszczędności na etapie przygotowania inwestycji dzięki analizie wielu rozwiązań;
• budowanie pozytywnego wizerunku miasta jako świadomego i odpowiedzialnego inwestora, co może sprzyjać pozyskaniu dodatkowego finansowania;
• zgodność procesu wyboru wykonawcy z Ustawą o zamówieniach publicznych.

8. Wypracowanie standardu konsultacji społecznych, zapisanie wymogu ich przeprowadzania (w jakich sytuacjach, przed jakimi inwestycjami), podanie narzędzi i sposobu komunikacji:

• przeanalizowanie z ekspertem najlepszych, najmniej kosztownych i skutecznych metod konsultacji i komunikacji;
• początkiem tej praktyki mogą być konsultacje społeczne na temat oczekiwań mieszkańców, dotyczących kluczowych zagadnień, zwłaszcza z uwagi na powstającą Strategię i Plan ogólny;
• opisane na kolejnych stronach opracowania warsztaty, przeprowadzone w ramach projektu Podkowa obywatelska, są przykładem krótkich konsultacji z wypracowaniem przez uczestników wniosków i uwag.

9. Edukacja

• zaktualizowanie lub opracowanie nowej Karty mieszkańca z wykorzystaniem konsultacji społecznych – ważne problemy to m.in: zasady dobrego sąsiedztwa, cisza, czyste powietrze, chronienie zwierząt i ludzi przed hałasem (imprezy sylwestrowe); zalecenia dla miejscowego biznesu: poszanowanie sąsiadów, odpowiednie przechowywanie odpadów – tak, aby usługi komercyjne nie były uciążliwe dla mieszkańców;
• opracowanie Poradnika – jak być ogrodnikiem w Mieście Ogrodzie. Poradnik powinien pozwolić skonfrontować indywidualne oczekiwania (marzenia) mieszkańców z rzeczywistością lasu, naturalnego środowiska.
  Tematy pożądane: jakie gatunki sadzić, jakich unikać (bo nie przetrwają); jak dbać o różne piętra roślin (drzewa, krzewy i mniejsze rośliny); dlaczego warto ograniczać grabienie liści (m.in. tworząc próchnicę powstrzymującą wysuszanie terenu); dlaczego lepiej grabić niż używać dmuchaw (ich używanie jest zabronione, ale czy skutecznie?); w jaki sposób kosić i podlewać latem; lista roślin, które zatrzymują wodę, są odporne na długie okresy suszy oraz przyjazne dla pszczół (rośliny miododajne); coraz popularniejsze mikrowarzywniaki, małe pasieki; rodzaje klombów kwiatowych, poidła dla ptaków i drobnej fauny.
  W Poradniku można też podać wyliczenia dotyczące potencjalnego zużycia wody w przypadku trawnika i niektórych gatunków lubiących wilgoć (ku przestrodze);
• proponujemy nowy zwyczaj: Targi roślin podkowiańskich – podczas których mieszkańcy dzieliliby się sadzonkami i wiedzą praktyczną. Pytania od mieszkańców: czy Urząd może zapewnić możliwość konsultacji ogrodniczych dla mieszkańców w sprawach prywatnych posesji? Okazjonalnie, kilka razy w roku, np. wczesną wiosną i jesienią Może w trakcie Targów roślin?
• wprowadzenie większej liczby programów edukacyjnych i partycypacyjnych, np. warsztatów ekologicznych, spotkań konsultacyjnych, kodów QR w przestrzeni miejskiej;
• zorganizowanie atrakcyjnych kampanii informacyjnych skierowanych do różnych grup (mieszkańcy, instytucje, przedsiębiorcy) dotyczących oszczędzania wody/gospodarowania wodą, energii z OZE*.

Dwie debaty i trzy warsztaty

Debata Troska o ogród

Troska o ogród. Rozwój Miasta Ogrodu w kontekście wyzwań przyszłości (1 marca 2025)

W debacie wzięli udział: Dorota Szewczyk – historyczka sztuki, prezeska Oddziału Warszawskiego TOnZ, Katarzyna Kwiatkowska – architektka krajobrazu, Ludwika Ignatowicz – socjolożka, badaczka przestrzeni publicznej oraz mieszkańcy Podkowy Leśnej. Łącznie w spotkaniu uczestniczyło ponad 90 osób, w tym przedstawiciele naszego samorządu i zaproszeni goście z zaprzyjaźnionych Miast Ogrodów. Moderatorką i autorką programu była Malwina Gruszecka, architektka, członkini Związku Podkowian.

W pierwszej prezentacji Dorota Szewczyk przedstawiła ABC ochrony konserwatorskiej na przykładzie naszego miasta. Korzyści wynikające z wpisu obiektu do rejestru:

Możliwość uzyskania dotacji publicznych (nawet wstecznie, na prace wykonane przed wpisem):

• z budżetu państwa (np. Ministerstwa Kultury);
• od wojewódzkiego konserwatora zabytków;
• z budżetu jednostek samorządu terytorialnego (gminy, powiaty);
• ze środków UE – na rewitalizację, ochronę dziedzictwa.

Ulgi podatkowe:

• możliwość odliczenia kosztów prac konserwatorskich i restauratorskich od podstawy opodatkowania (dla osób fizycznych i firm);
• zwolnienie z podatku od nieruchomości – częściowe lub całkowite, w zależności od decyzji gminy (nie jest przyznawane automatycznie).

Wsparcie merytoryczne i techniczne konserwatora zabytków:

• właściciel może uzyskać fachowe porady dotyczące prac remontowych, zgodnych z zasadami ochrony zabytków.

Większy prestiż i wartość nieruchomości.

Z drugiej prezentacji autorstwa Katarzyny Kwiatkowskiej dowiedzieliśmy się m.in. o Standardach ochrony i pielęgnacji zieleni, które są zalecane do stosowania przy projektowaniu zieleni w Warszawie. Standardy zostały wprowadzone zarządzeniem Prezydenta Miasta. W praktyce oznacza to, że:

• każdy projektant jest zobligowany do ich uwzględniania na każdym etapie inwestycji. Zawsze ocenia wartość przyrodniczą i kulturową drzew oraz zasiedlenie przez gatunki chronione; wyznacza strefę ochronną (rzut korony plus ok. 1 m), w której nie można przeprowadzać żadnych prac szkodliwych dla systemów korzeniowych. Zobligowany jest do odpowiedniego doboru metod ochrony zieleni;
• mieszkańcy mają dostęp do informacji na temat planowanych wycinek drzew, wraz z decyzjami i wnioskami. Zwracamy uwagę, że upublicznienie aktualnych planów, niepodejmowanie działań z zaskoczenia pozwala uniknąć społecznych konfliktów;
• istotne jest upublicznianie przeglądów i analiz dendrologicznych;
• w kwestii pielęgnacji i cięć drzew ważne są zalecenia zarówno dla projektantów, jak i dla mieszkańców: jak poprawić stan zdrowotny drzew, czym jest pielęgnacja i w jaki sposób ją przeprowadzać.

Eksperci podkreślali wielką wartość bioróżnorodności, czyli wielości gatunków, zarówno flory, fauny, jak i fungii (rośliny, zwierzęta, grzyby) znajdujących się na danym terenie. Im większa jest ta różnorodność, tym lepiej. Podobnie: im więcej gatunków rodzimych występuje na danym terenie, tym lepiej. Im większa mozaika siedlisk, habitatów* w danej przestrzeni, tym lepiej. Takim habitatem jest również martwe drzewo. Mówimy więc o zachowaniu naturalnych cech środowiska w oparciu o wielość rodzimych gatunków. Istotne jest stosowanie nasadzeń zgodnych z naturalnym środowiskiem oraz edukacja społeczna. Przestrzeń publiczna powinna być pokazowym przykładem takiego podejścia do zieleni.

Trzeci blok tematyczny rozpoczęła prezentacja Ludwiki Ignatowicz –socjolożki, która w Warszawie prowadzi konsultacje społeczne oraz mediacje na zlecenie Urzędu Miasta. Autorka omówiła przykłady konsultacji społecznych prowadzonych w Warszawie, m.in. na Sadach Żoliborskich.

Aby konsultacje były przeprowadzone prawidłowo, zgodnie z przepisami

prawa, konieczne jest spełnienie następujących warunków:

• publiczne i szerokie informowanie mieszkańców – przez ogłoszenia, BIP, media lokalne;
• jasno określony cel i zakres konsultacji – temat, obszar;
• odpowiedni czas trwania konsultacji – minimalny czas umożliwiający zgłaszanie opinii (często minimum 21–30 dni);
• zapewnienie pełnej dokumentacji – dostępność dokumentów konsultowanych, także online;
• zróżnicowane formy konsultacji – pisemne, elektroniczne, spotkania otwarte, warsztaty lub debaty;
• wygodne składanie uwag – bez nadmiernych wymagań formalnych, z możliwością swobodnego wypowiadania opinii;
• otwartość i dostępność konsultacji – dogodny czas i miejsce spotkań, uwzględnianie potrzeb osób z niepełnosprawnościami;
• transparentność wyników – publikacja raportu końcowego z podaniem informacji, które uwagi zostały uwzględnione lub odrzucone oraz dlaczego tak się stało;
• działanie w dobrej wierze i realny dialog – konsultacje powinny rzeczywiście wpływać na decyzje samorządu, a mieszkańcy mieć poczucie, że ich głos został wysłuchany i ma realne znaczenie.

Prawidłowo przeprowadzone konsultacje wzmacniają demokrację lokalną, budują zaufanie społeczne i zapewniają mieszkańcom rzeczywisty wpływ na decyzje samorządu. W praktyce nie zawsze postulaty społeczne są realizowane. Ważne jest więc nastawienie samorządu wobec komunikacji z obywatelami – czy chce rzeczywiście brać ten głos pod uwagę.

Konsultacje pozwalają uniknąć konfliktów społecznych – takich, jakie powstały w związku z podkowiańskim stawem w parku oraz Aleją Lipową. Tych konfliktów mogliśmy uniknąć. Zabrakło możliwości wypowiedzenia się różnych środowisk społecznych, różnych pokoleń i po prostu różnych gustów i potrzeb. Nie pokazano słabych i mocnych stron poszczególnych pomysłów, ani przyjętej koncepcji. Nie skorzystano z rozmowy, dyskusji z udziałem neutralnego, profesjonalnego moderatora.

Jeśli chcemy zmieniać kluczowe przestrzenie publiczne lub ważne przepisy, konsultacje społeczne są najlepszym barometrem nastrojów i potrzeb mieszkańców, pozwalają uniknąć błędów, konfliktów i realizować faktyczne potrzeby.

Uważamy, że w Podkowie ukształtowało się przekonanie o określonej formie konsultacji społecznych, pełnionej przez posiedzenia komisji Rady Miasta lub spotkania w małych gronach (najczęściej tych samych osób), organizowane na zaproszenie samorządu. Takie wymiany opinii na pewno są cenne, ale w żaden sposób nie odzwierciedlają zróżnicowanych oczekiwań społeczności i nie można ich uznać za pełnowartościowe konsultacje społeczne.

Debata Troska o wodę

Troska o wodę. Debata ekspercka o gospodarce wodnej Podkowy Leśnej (9 maja 2025)

Udział wzięli: dr Joanna Rayss, architektka krajobrazu z Gdańska, która w ramach działań biura RAYSS GROUP realizuje projekty m.in. na terenach objętych ochroną konserwatorską, a w projektach stara się stosować nowatorskie rozwiązania umożliwiające naturalne zagospodarowanie wód opadowych oraz dr Michał Fic – hydrogeolog, autor wielu opracowań z zakresu ochrony środowiska. Dr Fic jest właścicielem firmy AQUAGEO, która w latach 2000-2012 przygotowała ekspertyzy i opracowania związane z szeroko rozumianymi inwestycjami wodnymi w Podkowie Leśnej. W tej debacie wzięło udział ponad 60 osób i – podobnie jak poprzednio – byli obecni nasi samorządowcy.

Spotkanie moderowała Ludwika Ignatowicz – socjolożka, doświadczona koordynatorka konsultacji społecznych.

Mówiliśmy o wodzie w kontekście potrzeb mieszkańców (woda pitna) i przyrody (wody powierzchniowe/gruntowe).

Określa się, że człowiek bez wody może przeżyć do siedmiu dni. A jak długo bez wody będzie żyło drzewo?

Biorąc pod uwagę, że istotną wartością Podkowy jest otaczająca nas przyroda, starodrzew na działkach prywatnych i na terenach miejskich, należy wykazać szczególną troskę o zabezpieczenie im stałego dostępu do wody. Zmiany klimatyczne i inwestycje powodują, że staje się to coraz trudniejsze. Dlatego trzeba szukać rozwiązań, które zapewniłyby najlepsze wykorzystywanie wód powierzchniowych z korzyścią dla środowiska. Takim rozwiązaniem jest przede wszystkim retencja naturalna, dzięki której woda zatrzymywana jest w glebie, roślinności czy zbiornikach wodnych. Powoduje to powolne przenikanie do gruntu i tym samym uzupełnianie zasobów wód podziemnych, co zapobiega suszy. W tym kontekście mówi się o błękitno-zielonej infrastrukturze (BZI), która pomaga utrzymać zdrowy ekosystem oraz zachować bioróżnorodność.

W Podkowie oznaczałoby to zaprojektowanie systemu integrującego tereny zielone i elementy wodne – takie jak cieki wodne, staw w Parku, Rezerwat Parów Sójek, mokradła przy drodze wojewódzkiej 719 i pasy zieleni wzdłuż rowów melioracyjnych. Do tego należy dodać nowoczesne, przepuszczalne nawierzchnie.

Podczas wystąpienia ekspertki mogliśmy poznać przykłady systemów samonawadniających, które skutecznie udaje się stosować dzięki wsparciu specjalistów.

Holistyczne podejście do gospodarki wodnej przedstawione przez dr Joannę Rayss nadaje wagę kompleksowemu, systemowemu podejściu do wody: od opadów, przez retencję, infiltrację, aż po zarządzanie zasobami wodnymi w kontekście urbanistycznym i ekologicznym.

Błękitno-zielone rozwiązania jako element adaptacji klimatycznej: BZI to nie tylko narzędzia do zarządzania wodą, ale też do aktywnego przeciwdziałania negatywnym skutkom zmian klimatu, takim jak fale upałów, wichury czy powodzie.

Ekspertka podkreśliła wagę stałego monitoringu systemów BZI i ewaluacji ich efektywności, co pozwala na elastyczne zarządzanie i poprawę rozwiązań (np. wdrożenie systemu monitoringu jakości i ilości wód, stanu zieleni i efektywności retencji m.in. przy Niwce/R11 i stawie).

Poprosiliśmy ekspertów o opinię w sprawie widocznych na zdjęciach satelitarnych naszych okolic efektów zmian wprowadzanych przez ludzi w środowisko naturalne. Widać stawy „parowniki”, a Niwka/RS-11 ma zaburzoną drożność. Efekt: woda do Parku i Parowu dociera coraz rzadziej, mimo zalewania terenów przy stadninie.

Samodzielne ingerowanie w cieki wodne jest niezgodne z prawem i godzi w interes publiczny.

Opinia obydwu ekspertów była taka, że Niwka może i powinna być wykorzystywana poprzez odpowiednie naturalne prowadzenie jej biegu oraz odpowiednie zabezpieczenie koryta. Na zdjęciach widać, że w pewnym miejscu znika (wpada do wód gruntowych), a mogłaby prawdopodobnie płynąć dalej. Cenna była wypowiedź mieszkanki, przez której posesję biegnie Niwka – właścicielka co rok obserwuje w niej wodę, która do Parku i Parowu już nie dopływa.

Rozmawiając z mieszkańcami słyszeliśmy skargi na pogorszenie jakości wody pitnej (w domach nagminnie zaczęły pojawiać się filtry) oraz słabe ciśnienie. Te zmiany nie rozkładają się równomiernie, a więc w różnych częściach miasta jest inaczej. Z rozmowy podczas debaty nie dało się ustalić przyczyn tego stanu rzeczy. Uważamy, że uwagi mieszkańców powinny być poddane analizie – tymczasem wskazujemy na pewne potencjalne zagrożenia.

Dowiedzieliśmy się, że mieszkańcy zaopatrywani są w wodę ze studni głębinowej, która jest uzdatniana w miejscowej stacji uzdatniania wody. Dzienne zużycie to około 500 m3. Biorąc pod uwagę rosnącą liczbę mieszkańców samej Podkowy oraz urbanizację terenów sąsiadujących bezpośrednio z naszym miastem, należy zadać oczywiste pytanie: czy i w jakim stopniu może mieć to wpływ na dostępność wody w podkowiańskich kranach? Zdaniem eksperta, dr. Michała Fica, każda inwestycja naruszająca przebieg wód gruntowych zmienia bieg cieków i taka sytuacja jest możliwa.

Padło pytanie, na jakich dokumentach opierają się zapewnienia, że zasobów wody pitnej nam nie zabraknie? Zabudowa terenów gminy Brwinów jasno pokazuje, że konieczne jest współdziałanie i osiąganie porozumień ponadlokalnych.

Wiemy też, że planowana jest budowa nowego ujęcia wody dla zaspokojenia potrzeb mieszkańców oraz dodatkowa stacja uzdatniania. Uważamy, że inwestycje zabezpieczające miasto w wodę są konieczne i niezbędne. Pamiętając o tym, że nasza sieć wodociągowa ma ponad 25 lat, zadajemy pytanie: czy w naszym mieście został opracowany system remontów sieci wodno-kanalizacyjnej, który pozwoli uniknąć nieprzewidzianych awarii, zarówno w kwestii dostępu, jak i jakości wody? Znamy ostatnie, tegoroczne zdarzenia z okolic Warszawy (Otwock). W najbliższej okolicy (Gmina Michałowice, Grodzisk) prowadzone są w szerokim zakresie prace remontowe i konserwatorskie. Warto zaznaczyć, że sam mieszkaniec może jedynie wykonać analizę wody – infrastruktura to większa całość. Być może skargi na jakość wody w niektórych częściach miasta mają swoje źródło właśnie w stanie technicznym wodociągu?

W tym kontekście warto edukować mieszkańców w sprawach:

• monitorowania jakości wody we własnym gospodarstwie domowym (co powinno budzić niepokój, jakie kroki podjąć);
• wykształcenia nawyku oszczędzania wody/ograniczania zapotrzebowania na wodę;
• wprowadzania innych źródeł pozyskiwania wody potrzebnej do podlewania ogrodów – takich jak wykorzystanie deszczówki, mała retencja.

Porozmawiajmy o ogrodzie
Otwarte warsztaty dotyczące przestrzeni publicznych Podkowy Leśnej

Park Leśny

Grupa dwunastu osób była prowadzona przez Tomasza Niewczasa, architekta krajobrazu, pracownika Zarządu Zieleni m.st. Warszawy, autora profilu Zielony Żoliborz na Facebooku. Od kilku lat „zapuszcza” on parki, którymi zajmuje się zawodowo, aby pokazać, że są nie tylko miejscami dla ludzi, ale także dla przyrody.

Jak uczestnicy warsztatu postrzegają ten teren?

Park Leśny to największy – zaraz po Lesie Młochowskim – obszar zieleni miejskiej, a jednocześnie przestrzeń publiczna integrująca podkowiańską społeczność. Miejsce historycznie zakorzenione w przestrzeni Podkowy Leśnej. Spełnia funkcję spacerowo-rekreacyjną i współtworzy mikroklimat miasta dzięki bogatemu ekosystemowi. Od 2008 roku (po rewitalizacji Pałacyku Kasyno) powiązane jest z realizacją potrzeb edukacyjno-kulturalnych. Ważny jest też kontekst historyczny.

Jak można podzielić przestrzeń i co z tego wynika?

Obecnie w Leśnym Parku Miejskim i jego najbliższym otoczeniu daje się wyróżnić strefy i miejsca, w których realizowane mogą być następujące postulaty, dotyczące sposobu użytkowania:

I strefa, największa obszarowo: utrzymanie leśnego, w dużej mierze „dzikiego” charakteru, z uporządkowaniem szlaków pieszych, co ma na celu skanalizowanie ruchu pieszego i rowerowego, który obecnie rozlewa się w sposób nieuporządkowany, degradując m.in. naturalne wydmy. Można to uczynić z zastosowaniem materiału o charakterze naturalnym (np. wiatrołomów, materiałów pochodzących z konserwacji drzew) z którego tworzy się „przeszkody” wyłączające z ruchu dzikie ścieżki. Ważne jest takie umieszczenie ławek w krajobrazie, aby nie zachęcały one do dłuższego (np. nocnego) pobytu, ale służyły raczej możliwości krótkiego wytchnienia osobom spacerującym lub rowerzystom. Należy rozważyć, jaka jest rola pojemników na odpady (jeśli są one przy ławkach umieszczonych z ładnym widokiem, to jest to sytuacja zachęcająca np. do spożywania alkoholu, imprezowania itp.).

II strefa, obejmująca staw z najbliższym otoczeniem: włączenie stawu do systemu retencji wody, z uszanowaniem istniejącego systemu hydrologicznego; funkcjonalnym i wizualnym połączeniem z ciekami wodnymi przed- i za stawem (IIA i IIB). Staw, wraz z jego otoczeniem, mógłby służyć jako rezerwowy teren zalewowy w sytuacjach nawalnych deszczy, ale w tym celu należałoby zaktualizować projekt (samego stawu i zagospodarowania terenu w otoczeniu), m.in. z zapewnieniem pożądanej jakości/czystości wód w poszczególnych częściach stawu. Należy zwrócić uwagę na to, że istniejący staw utrzymuje już czystą wodę i stał się ekosystemem, siedliskiem dla wielu gatunków roślin i zwierząt, również chronionych.

III strefa obejmująca Pałacyk Kasyno, wraz z otoczeniem: utrzymanie reprezentacyjnego charakteru, w powiązaniu z funkcją i standardem budynku, wg projektu/projektów przygotowanych przez specjalistów (np. architektów krajobrazu). Warto rozważyć, w jaki sposób należy traktować zabudowę towarzyszącą budynkowi Pałacyku.

IV strefa „buforowa” leżąca poza obrębem parku: scalenie tego terenu z parkiem (wykup od właścicieli) i utrzymanie na nim leśnego charakteru, z wytyczeniem ciągów spacerowych łączących Pałacyk Kasyno z terenem CKiIO i ścieżką rowerową wzdłuż torów WKD.

V – „róg” parku przy stacji WKD Podkowa Zachodnia: włączenie go w teren parku jako integralnej części, z zachowaniem istniejącej zieleni.

VI – teren wzdłuż ul. Sportowej po obu stronach wejścia do Parku: uzupełnianie zielonej pierzei drzew/zieleni wzdłuż granic parku, z podkreśleniem jego charakterystycznego kształtu (w planie przypominającym grot strzały).

Park Leśny to największa obszarowo przestrzeń miejska, stworzona z przeznaczeniem na funkcje społeczne i kulturalne integrujące podkowiańską społeczność – dlatego powinien być traktowany jako całość.

Teren CKiIO ul. Świerkowa 1

Grupę sześciu osób prowadził dr Wojciech Januszczyk, architekt krajobrazu, pracownik Instytutu Architektury Krajobrazu KUL, właściciel pracowni projektowej Krajobrazy Sp. z o.o., propagator wprowadzania zasad gospodarki obiegu zamkniętego* do architektury krajobrazu.

Jak uczestnicy warsztatu postrzegają tę przestrzeń?

Teren przy ul. Świerkowej 1 to przestrzeń publiczna dobrze skomunikowana z kolejką WKD, gdzie poza budynkiem CKiIO i barakiem znajduje się szereg obiektów sportowych o różnym przeznaczeniu i estetyce, użytkowanych przez wszystkie pokolenia mieszkańców. Obecne usytuowanie obiektów sprawia wrażenie chaosu i nadmiaru. Aktualnie przestrzeń, mimo że funkcjonalnie przeznaczona do spełniania potrzeb miejscowej społeczności nie ma charakteru dospołecznego. Jest przeładowana i nieczytelna. Nie zachęca do dłuższego spędzania w niej czasu, szczególnie dotyczy to dorosłych mieszkańców.

Co zaproponowano?

Wypracowana w trakcie warsztatów wizja tego terenu proponuje (zakładając istnienie budynku z funkcjami kulturalno-edukacyjnymi bez zmian lub nowego obiektu o tych samych funkcjach, wyłonionego w konkursie architektonicznym i składającego się z dodatkowych pawilonów) następujące rozwiązania:

• integrację – utrzymanie dotychczasowej funkcji podporządkowanej funkcjom społecznym, sprzyjającym przede wszystkim międzypokoleniowej integracji lokalnej społeczności poprzez kulturę i sztukę oraz sport. Hasło integracja ma stanowić trzon, wokół którego powinny być podejmowane decyzje związane z funkcją tej przestrzeni. Dotyczy to także wspólnego wypracowywania na drodze dialogu społecznego form integracji, których najbardziej potrzebują mieszkańcy;
• galerię plenerową – proponowane formy sztuki jako stała i nomadyczna ekspozycja wpisana w istniejącą przyrodę/roślinność;
• otwarcie na ogród – możliwość prowadzenia zajęć warsztatowych w plenerze, co jest związane z uzbrojeniem terenu w punkty poboru prądu i wody oraz otwarty zadaszony pawilon. Ułatwiłoby to prowadzenie równolegle różnorodnych zajęć adresowanych do różnych grup mieszkańców;
• odpoczynek aktywny – udostępnienie mieszkańcom wielofunkcyjnych, ale niskokosztowych przyrządów sportowych. Wskazane jest, by mogły one służyć wspólnemu spędzaniu czasu przez całe rodziny;
• odpoczynek bierny: promowanie możliwości odpoczynku biernego mieszkańców w przestrzeni publicznej na leżakach i kocach.

W odpowiedzi na obecny chaos przestrzenny proponuje się podział terenu na funkcjonalne „wnętrza” wydzielone np. różnymi formami roślinności z tematyczną małą architekturą, nawiązującą do historii i charakteru miasta, wykonaną z takiego samego typu materiałów, odpowiednich dla całego miejsca.

Wnioski z warsztatu:

• utrzymanie w Planie ogólnym dotychczasowej funkcji miejsca;
• wszelkie zmiany na tym terenie powinny być wprowadzane zgodnie z wcześniej opracowanym planem, którego celem powinny być: uporządkowanie przestrzeni, poprawa estetyki, lepsza funkcjonalność służąca międzypokoleniowej integracji mieszkańców.
• integracja komunikacyjna terenu przy Świerkowej i w okolicach Pałacyku. Obecnie w tej części miasta brakuje logicznych ciągów pieszych i rowerowych. Zmiany powinny dotyczyć nie tworzenia nowych dróg, ale stworzenia czytelnych przejść i znaków systemu informacji przestrzennej. Ewentualnie mogłyby one zostać podkreślone zielenią;
• inwentaryzacja zasobu przyrodniczego: rozpoznanie warunków wodnych, glebowych oraz inwentaryzacja zieleni wraz z opracowaniem planu utrzymania. Traktowanie obecnej zieleni jako cennego zasobu, do którego należy dostosować nowe rozwiązania;
• aktywna i jednocześnie ekstensywna pielęgnacja istniejącej i nowej zieleni;
• planując zmiany warto kierować się założeniami błękitno-zielonej infrastruktury oraz określoną wcześniej dla całości wąską paletą materiałów;
• ogłoszenie konkursu architektonicznego we współpracy z SARP na zagospodarowanie terenu, z włączeniem w to uporządkowania i przemieszczenia oraz ewentualnego usunięcia z terenu niektórych już istniejących elementów;
• w założeniach konkursu powinno znaleźć się zalecenie działania w zgodzie z duchem, skalą i założeniami Miast Ogrodów;
• planowane inwestycje, w tym: nowe nasadzenia zieleni, powinny brać m.in. pod uwagę istniejącą roślinność, możliwość sadzenia dużych drzew, trwałość nasadzeń i ich adekwatność wobec leśnego charakteru miasta oraz postępujących zmian klimatycznych. Kwestie te należy koniecznie ująć w (SIWZ)*.;
• wypracowanie realnych warunków, umożliwiających prowadzenie dialogu ze społecznością lokalną, z wykorzystaniem istniejących narzędzi dostępnych miastu oraz nowych rozwiązań. Podejmowanie decyzji o zmianach na podstawie danych zgromadzonych dzięki dialogowi społecznemu.

Warto przypomnieć, że w roku 2021 Związek Podkowian w ramach programu realizowanego przez CKiIO Zrób to z nami – Podkowiańskie Inicjatywy Lokalne, który był częścią ogólnopolskiego programu Dom Kultury+ Inicjatywy lokalne 2021, zrealizował projekt Strefa kultury – kulturalny lifting terenu MOK-u – wielopokoleniowe warsztaty z mapą i makietą terenu przy ul. Świerkowej 1. Raport z tych warsztatów został przekazany Burmistrzowi i Przewodniczącemu Rady Miasta, można go też znaleźć na stronie stowarzyszenia.

Aleja Lipowa

Grupę dziesięciu osób prowadziła dr Maja Skibińska, architektka krajobrazu, badaczka i edukatorka z pracowni Szelest. W swojej pracy eksploruje zagadnienia projektowania prozdrowotnego, obejmującego partycypację, rozwiązania oparte na przyrodzie (BZI) oraz przestrzenne równouprawnienie.

Jak uczestnicy warsztatu postrzegają tę przestrzeń?

Aleja Lipowa to miejsce spacerów, ważne dla mieszkańców i osób odwiedzających Podkowę. Podkreślano walor krajobrazowy i historyczny tej przestrzeni, definiowano jako ważny element zabytkowo-reprezentacyjny – Aleja była zawsze chlubą i wizytówką miasta. Jest też ważnym elementem jednego z ciągów spacerowych (od Wschodniej, Topolowa, Aleja Lipowa, Lilpopa, park do Zachodniej). To bezpieczna i popularna trasa spacerowa rodzin z małymi dziećmi i miejsce nieformalnych spotkań sąsiadów.

Wnioski z warsztatu

Największym wyzwaniem jest zachowanie unikalnego historycznego charakteru Alei i jednoczesne uwzględnienie obecnych potrzeb mieszkańców. Wśród kwestii wymagających analizy wymieniono:

• zachowanie charakteru miejsca (dziedzictwa kulturowo-historycznego Podkowy Leśnej);
• aktualny stan zdrowotny i techniczny drzew;
• zastosowanie nawierzchni pieszej niekolizyjnej dla korzeni drzew (wodoprzepuszczalność, płytkie korytowanie lub rozwiązania typu nawierzchnia podwieszana) oraz wygodnej dla pieszych, niezależnie od stopnia sprawności. Zróżnicowanie wysokości terenu powoduje zagrożenie dla drzew – są miejsca, gdzie drzewa są dużo wyżej niż grunt dla pieszych; wymywanie gruntu w Alei, co negatywnie wpływa na korzenie drzew;
• intensywność ruchu samochodowego na ulicy Lipowej; zaproponowano odkrycie pierwotnej nawierzchni ulicy (bruk), kryjącej się pod asfaltem; może to w sposób naturalny spowolnić ruch;
• dojazd do posesji – jak najmniej szkodliwy dla systemów korzeniowych drzew (bezpośredni/ po Alei); konieczne wypracowanie dogodnego rozwiązania;
• ujednolicenie elementów małej architektury (ławki, kosze, donice), dodanie ławek;
• całkowity zakaz parkowania w Alei (w jaki sposób to wyegzekwować?);
• rozważenie wprowadzenia nasadzeń np. krzewów dopasowanych do siedliska.

Za niedopuszczalne zmiany w zagospodarowaniu uczestnicy uznali wycinkę drzew oraz „betonozę”, czyli nieodpowiednie utwardzenie. Krytycznie odnieśli się też do projektu wprowadzenia ścieżki rowerowej, gdyż takie rozwiązanie narzuca sposób użytkowania (przepisy ruchu), a tym samym zmienia całkowicie charakter miejsca.

Projekt rewitalizacji Alei Lipowej nie jest łatwy i wymaga eksperckiego podejścia. Uczestnicy zgodzili się co do tego, że ta przestrzeń Podkowy Leśnej jest niezwykle cenna i miasto powinno dołożyć wszelkich starań, aby uratować drzewa i zachować niepowtarzalny charakter Alei.

Za najpilniejsze działania uznano:

• wykonanie szczegółowej inwentaryzacji, ekspertyzy, w tym badań metodami nieinwazyjnymi;
• wykonanie operatu pielęgnacyjnego oraz bieżący monitoring stanu drzew;
• wprowadzanie możliwych rozwiązań poprawiających warunki siedliskowe wokół drzew np. mikoryza, ściółkowanie zrębkami, niegrabienie liści jesienią w pasie drzew, zastosowanie ziemi kompostowej lub liściowej;
• ustalenie polityki nasadzeń np. młodymi lipami (zastępowalność drzew).

Podsumowanie

Współpraca z ekspertem ds. ochrony zabytków pokazała, jak istotne jest rozumienie kontekstu historycznego przy planowaniu nowych inwestycji – nie po to, by „zatrzymać się w przeszłości czy skansenie”, jak sugerują niektórzy krytycy, ale by w duchu współczesnego placemakingu* kształtować przestrzeń z poszanowaniem tożsamości miejsca.

Dowiedzieliśmy się również, że różne formy ochrony konserwatorskiej nie muszą być ciężarem, lecz mogą stanowić realną szansę na pozyskiwanie środków na opiekę nad zabytkami i przestrzenią kulturową, zarówno dla miasta, jak i dla właścicieli prywatnych. Taka perspektywa pozwala odejść od narracji traktującej ochronę dziedzictwa jako udręki czy ograniczenia i spojrzeć na nią jako na narzędzie wspierające zrównoważony rozwój miasta.

Równie ważna była rozmowa z socjolożką specjalizującą się w konsultacjach społecznych, która pomogła zrozumieć, jak, kiedy i po co przeprowadzać konsultacje i co może zyskać miasto, jeśli przyjmie model zarządzania otwarty na głos mieszkańców, a także uwzględni w dyskusji stanowisko oponentów i osób nieprzekonanych.

Dzięki architektom krajobrazu mogliśmy z kolei spojrzeć inaczej na miejską zieleń: nie jako na ozdobę, ale jako na kluczowy element infrastruktury, który może realnie poprawiać jakość życia i wspierać miasto w adaptacji do zmian klimatycznych.
W Podkowie zieleń stanowi integralną część tkanki miejskiej, ale często traktowana jest głównie estetycznie, a niektóre działania podejmowane przez miasto bywają niestety szkodliwe dla przyrody.

Debaty były próbą odnalezienia wspólnego języka i pola porozumienia nie tylko przez edukację, ale przede wszystkim przez spotkanie i rozmowę. W trakcie debat wybrzmiała też ważna refleksja, że czasem warto robić mniej, zrezygnować z nadmiaru ingerencji i pozwolić przyrodzie działać na jej własnych zasadach, wspierając naturalne procesy regeneracji i różnorodności biologicznej.

Szczególną rolę w strategiach miast pełni dziś błękitno-zielona infrastruktura, która jest fundamentem adaptacji do lokalnych wyzwań klimatycznych – z retencją, chłodzeniem mikroklimatu i ochroną bioróżnorodności.

Chcielibyśmy za 20, 30 lat nadal mieszkać w Mieście Ogrodzie. Aby tak się stało, już teraz potrzebna jest zmiana perspektywy zarówno samorządu, jak i mieszkańców. Wiemy, że tempo zmian jest bardzo szybkie i nic go nie zatrzyma. Mamy przekonanie, że to niezwykle trudny moment dla miasta, a Strategia i Plan ogólny są kluczem do naszej przyszłości.

Rada Miasta i Burmistrzowie tej właśnie kadencji stoją przed wielką szansą na to, by dorównać ambicjom konceptu założycieli Miasta Ogrodu, którzy zrealizowali najnowocześniejsze w swojej epoce założenie urbanistyczne. Wierzymy, że można wypracować realistyczną i długofalową koncepcję rozwoju Podkowy Leśnej, która będzie zakorzeniona w jej unikalnym dziedzictwie, a jednocześnie otwarta i odporna na wyzwania współczesności.

Autorzy

Słownik pojęć

BZI (błękitno-zielona infrastruktura)
system przyrodniczy składający się z elementów wodnych („błękitnych”) i roślinnych („zielonych”), takich jak rzeki, zbiorniki wodne, parki, łąki, zadrzewienia czy ogrody deszczowe. Jej celem jest poprawa jakości życia w miastach poprzez naturalne zarządzanie wodą, zwiększenie bioróżnorodności i łagodzenie skutków zmian klimatu. BZI wspiera retencję wody, redukcję miejskich wysp ciepła i poprawę jakości powietrza. Inwestowanie w ten typ infrastruktury jest alternatywą lub uzupełnieniem dla tradycyjnych rozwiązań inżynieryjnych. Wspiera także zdrowie psychiczne i fizyczne mieszkańców dzięki możliwościom rekreacyjnym i estetycznym.

Habitat
w ujęciu przyrodniczym to naturalne środowisko życia danego gatunku rośliny lub zwierzęcia. Obejmuje wszystkie elementy niezbędne do przetrwania – dostęp do pokarmu, wody, schronienia i warunków do rozmnażania. Każdy gatunek ma określone wymagania, dlatego zamieszkuje konkretne typy siedlisk, np. lasy, łąki, mokradła. Zmiany w habitacie, spowodowane np. działalnością człowieka, mogą prowadzić do zaniku populacji lub wymierania gatunków. Ochrona naturalnych siedlisk jest kluczowa dla zachowania bioróżnorodności i równowagi ekosystemów.

MPZP (Miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego)
akt prawa miejscowego, który określa przeznaczenie terenów oraz zasady ich zagospodarowania i zabudowy. Przyjmowany przez radę gminy, jest podstawowym narzędziem planowania przestrzennego na poziomie lokalnym. MPZP wskazuje, co i gdzie można budować, jakie funkcje mogą pełnić konkretne obszary (np. mieszkaniowe, przemysłowe, usługowe). Dokument ten zapewnia ład przestrzenny, chroni środowisko i interesy społeczne. Brak MPZP oznacza konieczność uzyskania decyzji o warunkach zabudowy, co może być mniej przewidywalne.

MKUiA (Miejska Komisja Urbanistyczno-Architektoniczna)
ciało doradcze, które działa na mocy ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Do kompetencji Komisji należy opiniowanie różnych projektów architektonicznych i urbanistycznych trafiających do Miasta. Komisja zajmuje się także dokumentami przygotowywanymi przez Miasto. Odnosi się do planów miejscowych, projektów inwestycji przygotowywanych na mocy specustawy czy dokumentów wyższego rzędu, takich jak programy operacyjne, strategiczne. Skład Komisji ustala Burmistrz na podstawie zarządzenia, składa się ona z osób posiadających odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie w dziedzinie planowania przestrzennego – w przypadku Podkowy Leśnej warto byłoby zaprosić do komisji specjalistę zajmującego się dziedzictwem materialnym i przyrodniczym. MKUIA ma odpowiednie kompetencje, aby organizować konkursy architektoniczne.

OZE (odnawialne źródła energii)
naturalne, niewyczerpywalne zasoby energii, takie jak słońce, wiatr, woda, biomasa i geotermia. Ich wykorzystanie pozwala na ograniczenie emisji gazów cieplarnianych i zmniejszenie zależności od paliw kopalnych. OZE są fundamentem transformacji energetycznej i zrównoważonego rozwoju. Coraz częściej stosuje się je zarówno w skali przemysłowej, jak i w gospodarstwach domowych (np. panele fotowoltaiczne na dachach). Wspierane są przez różne programy unijne i krajowe, które promują ich rozwój i instalację.

Partycypacja
to aktywny udział mieszkańców w podejmowaniu decyzji dotyczących ich otoczenia – np. przestrzeni publicznej, planowania inwestycji czy działań społecznych. Oznacza współtworzenie rozwiązań, a nie tylko bycie odbiorcą gotowych projektów. Daje możliwość wyrażenia potrzeb, opinii i pomysłów, które mogą wpłynąć na kształt lokalnych działań. W praktyce przejawia się np. w konsultacjach społecznych, budżecie obywatelskim czy spotkaniach z władzami. Partycypacja wzmacnia poczucie odpowiedzialności i wpływu na to, jak wygląda i funkcjonuje wspólna przestrzeń.

Placemaking
Placemaking to podejście do projektowania przestrzeni publicznych, które koncentruje się na tworzeniu atrakcyjnych, funkcjonalnych i przyjaznych miejsc dla ludzi. Opiera się na współpracy z lokalną społecznością i uwzględnianiu jej potrzeb oraz tożsamości miejsca. Placemaking nie polega tylko na budowie infrastruktury, ale również na kształtowaniu relacji społecznych, bezpieczeństwa i estetyki przestrzeni. Celem jest tworzenie tętniących życiem miejsc, które ludzie chętnie odwiedzają i z którymi się utożsamiają. To narzędzie rewitalizacji, które może znacząco poprawić jakość życia w miastach.

SIWZ (Specyfikacja istotnych warunków zamówienia)
dokument przygotowywany przez zamawiającego w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego. Zawiera szczegółowe informacje o przedmiocie zamówienia, wymaganiach technicznych, kryteriach oceny ofert oraz warunkach realizacji umowy. SIWZ ma kluczowe znaczenie dla przejrzystości i uczciwości przetargu. Od 2021 roku zastąpiono ten termin nowym pojęciem – „dokumenty zamówienia”, jednak SIWZ wciąż funkcjonuje w praktyce. Dobrze opracowana SIWZ minimalizuje ryzyko sporów i zapewnia sprawny przebieg postępowania.

Strefa biocenotyczna
obszar charakteryzujący się specyficzną strukturą biologiczną, obejmującą powiązane ze sobą gatunki roślin, zwierząt i mikroorganizmów. Tworzy ona naturalny układ ekologiczny, w którym poszczególne organizmy funkcjonują w relacjach zależności i równowagi. Takie strefy są kluczowe dla zachowania bioróżnorodności i stabilności ekosystemów. Mogą występować zarówno w środowisku naturalnym (np. lasy, łąki), jak i półnaturalnym (np. tereny zrekultywowane). Ochrona stref biocenotycznych jest istotna dla trwałości zasobów przyrodniczych i jakości życia człowieka.

Zasady gospodarki obiegu zamkniętego
Gospodarka obiegu zamkniętego (GOZ) to model rozwoju gospodarczego, w którym minimalizuje się zużycie surowców i produkcję odpadów poprzez ich ponowne wykorzystanie, recykling i naprawę. Celem jest stworzenie systemu, w którym produkty i materiały pozostają jak najdłużej w obiegu. GOZ przeciwdziała nadmiernej eksploatacji zasobów naturalnych i zmniejsza wpływ działalności człowieka na środowisko. W praktyce oznacza to projektowanie trwałych produktów, ograniczanie jednorazowego użytku oraz tworzenie systemów odzysku surowców. Gospodarka ta wspierana jestprzez polityki unijne i stanowi jeden z filarów zrównoważonego rozwoju.